Wśród sympatyków marksizmu dość powszechne jest przekonanie, że Rewolucja Październikowa i przejście do gospodarki centralnie planowanej znacząco podniosło standard życia Rosjan, nawet jeśli było okupione “pewnymi ograniczeniami swobód obywatelskich”. A jak było w rzeczywistości? Książka Wiktora Krawczenki “Wybrałem wolność” była w XX wieku unikalna pod wieloma względami. Przede wszystkim dlatego, że stanowiła jeden z pierwszym tak obszernych i syntetycznych raportów ze stanu ZSRR w latach 30-tych i 40-tych napisanych przez członka partii, inżyniera i dyrektora wysokiego szczebla. Książka — poza opisem własnych doświadczeń i przemyśleń — zawiera mnóstwo konkretnych danych i wskaźników ekonomicznych. Co istotne, książka w 1949 roku przeszła “test sądowy”, gdy Krawczenko oskarżył o zniesławienie komunistyczny tygodnik “Les Lettres Françaises”, który zarzucał mu rozsiewanie kłamstw, wrogiej propagandy, defraudację oraz impotencję. Na “procesie stulecia”, jak go określano, zeznawały setki świadków powołanych zarówno przez ZSRR, jak i przez powoda, w tym słynna Margaret Buber-Neumann, niemiecka komunistka więziona najpierw w radzieckim Karłagu, a potem, na mocy umowy radziecko-niemieckiej, przekazana przez ZSRR w ręce Gestapo i umieszczona w Ravensbrück. Krawczenko proces wygrał (co opisał w drugiej książce “I chose justice”).
Krawczenko w wielu miejscach książki opisuje nędzę w jakiej żyli radzieccy robotnicy oraz masowe wykorzystanie pracy niewolników i w pewnym momencie dochodzi do wysuwanego często argumentu “ale za cara było jeszcze gorzej”.
Nominalnie wygląda nieźle, prawda? Ale Krawczenko przechodzi do analizy siły nabywczej rubla wtedy i dzisiaj (tj. ok. 1936 roku):
Co ciekawe, wnioski te pokrywają się ze współczesnymi badaniami historyków rosyjskich, opartych na zachowanych dokumentach przedrewolucyjnych. Autorka jednej z takich prac Pre-revolution living standards: Russia 1888-1917 Jekaterina Haustowa kończy swoją pracę konkluzją, że “średni roczny zarobek robotnika płci męskiej wystarczał na utrzymanie gospodarstwa domowego na podstawowym poziomie przez cały okres przedrewolucyjny, za wyjątkiem lat 1916-1917”.